BLOG | Οστεοπόρωση

Δρ Αντώνιος  Γ. Αγγουλές,
Χειρουργός Ορθοπαιδικός

Τι είναι η οστεοπόρωση και ποιες είναι οι συνέπειες της για την υγεία;

Η οστεοπόρωση αποτελεί  ένα παγκόσμιο πρόβλημα υγείας με μεγάλο κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Tο  μέγεθος του προβλήματος αυτού μάλιστα συνεχώς διογκώνεται  με την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και την παγκόσμια γήρανση του πληθυσμού¹. Εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες μετά την ηλικία των 50 ετών χωρίς όμως να αποκλείονται και οι άνδρες και χαρακτηρίζεται από την μειωμένη πυκνότητα του οστού (BMD), καθώς και από τη διαταραχή της μικροαρχιτεκτονικής του οστού, τη μειωμένη αντοχή του σκελετού και κατά συνέπεια τον αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων ιδιαίτερα στην σπονδυλική στήλη, στην περιοχή του ισχίου και το κάτω άκρο της κερκίδας^2-4.

Οι ασθενείς  με οστεοπόρωση υποφέρουν από πόνους στα οστά,  χάνουν ύψος και έχουν κακή  στάση και κύφωση που μαζί με τα κατάγματα που μπορούν να συμβούν  και  να είναι σοβαρά, επηρεάζουν την ποιότητα ζωής τους⁵. Για την αντιμετώπιση αυτής της σιωπηλής επιδημίας  -όπως έχει ονομαστεί  εξαιτίας της απουσίας οξείας  κλινικής εικόνας συχνά –  η φαρμακευτική αγωγή είναι μεν αποτελεσματική, αλλά μπορεί να συνοδεύεται και από παρενέργειες ή  να έχει αντενδείξεις⁶.

Πώς μπορεί η άσκηση να συμβάλει στην πρόληψη της οστεοπόρωσης;

Η άσκηση αποτελεί  μία εύκολη στην εφαρμογή, φτηνή και ασφαλή μη φαρμακολογική  μέθοδο  που μπορεί να έχει τόσο προληπτικά όσο και θεραπευτικά αποτελέσματα  στην οστεοπόρωση. Το  οστό αποτελεί ζωντανό  οργανισμό, ο οποίος  βρίσκεται σε συνεχή  κατασκευή και ανακατασκευή και για τη διατήρηση της σκελετικής υγείας χρειάζεται  ισορροπία μεταξύ οστικής απορρόφησης και οστικής δημιουργίας⁷.

Σύμφωνα με τη θεωρεία του μηχανοστάτη του Frost,  η εφαρμογή φορτίου στο οστό αυξάνει την πυκνότητα και βελτιώνει την μικροαρχιτεκτονική και την αντοχή του, ενώ αντίθετα η  απουσία εφαρμογής φορτίων σε αυτό προκαλεί οστεοπόρωση και μείωση της αντοχής του⁸. 

Έτσι, η ακινητοποίηση μετά από  κάταγμα  συνοδεύεται από  οστεοπόρωση στην περιοχή που ακινητοποιήθηκε, ενώ οι αθλητές που συμμετέχουν σε αθλήματα όπως ο χορός, η καλαθοσφαίρηση,  η άρση βαρών  και η ενόργανη γυμναστική έχουν μεγαλύτερη οστική πυκνότητα στα μέρη του σκελετού που φορτίζονται κατά την αθλητική δραστηριότητα⁹. Η άσκηση συμβάλλει στην αύξηση της οστικής πυκνότητας τόσο σε προεμμηνοπαυσιακές όσο και στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες^3,10,11. Ένας μηχανισμός με τον οποίο η φυσική άσκηση αυξάνει την οστική μάζα είναι στους δείκτες ανακατασκευής του οστού. Για παράδειγμα, η βάδιση  σε αναερόβιο επίπεδο μειώνει τα επίπεδα  της οστεοκαλσίνης του ορού που αποτελεί δείκτη οστικού καταβολισμού σύμφωνα με ορισμένες εργασίες αν και άλλες εργασίες δεν το υποστηρίζουν¹². Η  άσκηση, επίσης, φαίνεται να προκαλεί την έκκριση οιστρογόνων στις γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση, τα οποία δρουν προστατευτικά στο σκελετό και ενισχύει τη δράση των κυτοκινών που ρυθμίζουν τον οστικό μεταβολισμό.

Επίσης, η άσκηση σύμφωνα με τις μελέτες συμβάλλει στη διαφοροποίηση των οστεοβλαστών που σχηματίζουν οστό, αναχαιτίζει τη δραστηριότητα των οστεοκλαστών που απορροφούν οστό μέσω μιας σειράς πρωτεϊνών  που ενισχύεται η δράση τους.  Σε άλλες  μελέτες  στο εργαστήριο υποστηρίζεται ότι  η έκφραση διαφόρων τύπων microRNAs  που διεγείρεται με την άσκηση συμβάλει στην πρόληψη και τη θεραπεία  της οστεοπόρωσης^{7, 13}. 

Η θετική επίδραση της άσκησης στην αύξηση της κορυφαίας οστικής μάζας (PBM)  είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ως κορυφαία οστική μάζα ορίζεται η μεγαλύτερη οστική πυκνότητα που αποκτάται με την ολοκλήρωση της σκελετικής ανάπτυξης, την ωρίμανση δηλαδή του σκελετού ο οποίος δεν αναπτύσσεται πλέον. Η PBM επιτυγχάνεται από την ηλικία των 25 έως και των 35 ετών και στις γυναίκες νωρίτερα από τους άνδρες14. Στις γυναίκες η κορυφαία οστική μάζα αναπτύσσεται κυρίως στην εφηβεία και επιτυγχάνει την  μεγαλύτερη τιμή της κατά το 80-90 %  στην  ηλικία των 16 ετών.  Θεωρείται  ότι αποτελεί σημαντικό προγνωστικό  παράγοντα  για  την εμφάνιση οστεοπόρωσης  σε μεγαλύτερη ηλικία. Έτσι, όσο μεγαλύτερη είναι η PBM που αποκτάται κατά την νεαρή ενήλικη ζωή τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα εμφάνισης οστεοπόρωσης και καταγμάτων που τη συνοδεύουν σε μεγαλύτερη ηλικία15-17.

Αναφέρεται ότι  προγράμματα  έντονης  άσκησης  με ασκήσεις αντίστασης  (βάρη) και ασκήσεις πρόσκρουσης  (άλματα) για τουλάχιστον 5 με 6 μήνες είναι αποτελεσματικά  για την αύξηση της  κορυφαίας οστικής μάζας.  Για το σκοπό αυτό συστήνεται άσκηση με αντίσταση που περιλαμβάνει 1-2 σετ  των 10 - 12 επαναλήψεων  για 1 έως 3 μέρες κάθε εβδομάδα  και με τη χρήση μεγάλων μυϊκών ομάδων. Η άσκηση  πρόσκρουσης  πρέπει να περιλαμβάνει  τουλάχιστον 50 άλματα το λεπτό  για 10 λεπτά κάθε μέρα και επί 2  μέρες κάθε εβδομάδα¹⁷.

Πώς μπορεί η άσκηση να συμβάλει στην καταπολέμηση της οστεοπόρωσης;

H ανασκόπηση της βιβλιογραφίας υποστηρίζει την ευεργετική επίδραση της αεροβικής άσκησης στην αύξηση της οστικής πυκνότητας (BMD) στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση,  τόσο στην περιοχή της Οσφυικής Μοίρας της Σπονδυλικής Στήλης (ΟΜΣΣ) όσο και του ισχίου^{18, 19}.  Μία μετανάλυση περιελάμβανε 29  εργασίες  που έγιναν στις ΗΠΑ, τη Φινλανδία, την Αυστρία και αλλού και αναλύθηκε η επίδραση της άσκησης με αντίσταση,  στην οποία μπορούν να συμπεριλαμβάνονται και  βάρη, στην αύξηση της πυκνότητας του οστού του ισχίου, των οσφυϊκών σπονδύλων και της περιφερικής κερκίδας. Τα σημεία αυτά του σκελετού εμφανιζουν συχνά οστεοπορωτικά κατάγματα.  Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή,  η άσκηση αντίστασης έχει θετική επίδραση στη σπονδυλική στήλη στις γυναίκες μετά, αλλά και πριν την εμμηνόπαυση, ενώ επίσης αυξάνει  την οστική πυκνότητα (BMD) του ισχίου και της κερκίδας αλλά μόνο στις γυναίκες  μετά την εμμηνόπαυση και όχι πριν από αυτή³.

Σε άλλη νεότερη ανασκόπηση 20 εργασιών φαίνεται ότι η άσκηση με βάρη συμβάλλει στη διατήρηση της οστικής πυκνότητας στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες και αυξάνει την πυκνότητα του οστού τη σπονδυλική στήλη και το ισχίο σε γυναίκες με οστεοπόρωση ή οστεοπενία²⁰.

Η υπεροχή, όμως, της συνδυασμένης άσκησης φάνηκε σε νεότερη μετανάλυση που περιελάμβανε 24 κλινικές μελέτες με 1769 γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση. Οι γυναίκες αυτές  ήταν ασυμπτωματικές, δεν λάμβαναν κάποια φαρμακευτική αγωγή και ασκούνταν λιγότερο  από 2,5 ώρες κάθε εβδομάδα. Ο συνδυασμός προγραμμάτων  άσκησης αντίστασης και με  βάρη  για τουλάχιστον 6 εβδομάδες επιτυγχάνει την αύξηση  της οστικής πυκνότητας στον αυχένα του μηριαίου οστού και την οσφυϊκή σπονδυλική στήλη στην ομάδα αυτή του πληθυσμού και στην αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης, ενώ μόνο η άσκηση αντίστασης δεν μπορεί να το επιτύχει αυτό¹⁰.

Τι είδους άσκησης μπορεί να είναι ευεργετική; Σε τι συχνότητα;

Η βάδιση αποτελεί ήπια μορφή  άσκησης που έχει μικρό κίνδυνο τραυματισμού και προσφέρει πολλαπλά οφέλη για την υγεία²¹.  Εμφανίζεται  να συνοδεύεται από  μειωμένη συχνότητα καταγμάτων  του ισχίου αν και δεν έχει σημαντική επίδραση στην πυκνότητα του οστού. Αναφέρεται ότι βάδιση  για τουλάχιστον 4 ώρες κάθε εβδομάδα σε σχέση με τη βάδιση για λιγότερο από 1 ώρα/εβδομάδα μειώνει τη συχνότητα των καταγμάτων του ισχίου κατά 41% στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες²².

Επίσης, η τουλάχιστον μίας ώρας  καθημερινή βάδιση σε ένταση ίση με 50% της μέγιστης κατανάλωσης οξυγόνου και με περισσότερα από 8000 βήματα και συχνότητα 4 ημερών κάθε εβδομάδα για περισσότερο από 1 έτος, ελαττώνει την απώλεια του οστού σε γυναίκες με οστεοπενία ή οστεοπόρωση  μετά την εμμηνόπαυση αν και έχει μικρή επίδραση στην οστική μάζα (BMD)¹². Επίσης, οι γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση που αρχίζουν να  συμμετέχουν σε προγράμματα βάδισης  εμφανίζουν μεγαλύτερη οστική πυκνότητα στην περιοχή του οστού της πτέρνας, ενώ αυτές που δεν βαδίζουν έχουν αυξημένους  δείκτες  οστικού καταβολισμού και αυξημένη απώλεια οστού²¹.

Συμπερασματικά, σχετικά με το είδος της άσκησης που ενδείκνυται στην οστεοπόρωση, η αεροβική άσκηση όπως το ποδήλατο, το κολύμπι και η απλή αργή βάδιση δε φαίνεται να συνεισφέρει σημαντικά στη διατήρηση και την αύξηση της μάζας του οστού.

Αντίθετα, η άσκηση που εφαρμόζει δυναμικά και όχι στατικά φορτία και σχετικά μεγάλης έντασης, τα οποία επίσης εφαρμόζονται στο σκελετό με ταχύτητα φαίνονται αποτελεσματικότερα. Μάλιστα, ένας αριθμός φορτίων που εφαρμόζονται στο σκελετό επαναλαμβανόμενα μετά από διαστήματα  ξεκούρασης  είναι περισότερο αποτελεσματικά από τον ίδιο αριθμό φορτίων που εφαρμόζονται συνεχώς⁹. Η άσκηση φαίνεται ότι έχει ιδιαίτερα θετική επίδραση στην αύξηση της οστικής πυκνότητας αν και χρειάζονται περισσότερες και  καλά σχεδιασμένες μελέτες για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με τις μεταβολές που προκαλεί η άσκηση στην μικροαρχιτεκτονική του οστού.  Επίσης, για την  ιδανική ποσότητα και το είδος της άσκησης που απαιτείται για την πρόληψη  και τη θεραπεία της οστεοπόρωσης¹⁰.

Η άσκηση στην οστεοπόρωση απευθύνεται σε όλους τους ασθενείς; Υπάρχουν αντενδείξεις;

Η άσκηση δε συμβάλλει μόνο στην αύξηση της οστικής μάζας, αλλά και στη βελτίωση της ισορροπίας και την πρόληψη των πτώσεων στους ηλικιωμένους και έτσι, στη μείωση  της συχνότητας των καταγμάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής6. Αν και ο αριθμός των τραυματισμών που σχετίζονται με την άσκηση για τη βελτίωση της οστικής πυκνότητας στους ηλικιωμένους είναι σχετικά πολύ μικρός, συστήνεται προσοχή όταν εκτελούνται ασκήσεις αντίστασης όπως με βάρη  ιδιαίτερα από ηλικιωμένα άτομα  που γυμνάζονται μόνοι στο σπίτι χωρίς επίβλεψη¹².

Επίσης, να λαμβάνονται υπόψιν συνυπάρχουσες παθήσεις όπως η αρθρίτιδα και τα καρδιοναπνευτικά προβλήματα που περιορίζουν τη δυνατότητα φυσικής άσκησης⁹.

Η άσκηση, επίσης, ιδιαίτερα αυτή που περιλαμβάνει υψηλά φορτία πρέπει να περιορίζεται σε ασθενείς με μεγαλη οστεοπόρωση που είναι πιθανό να υποστούν κάταγμα από την υπερβολική  άσκηση εξαιτίας των εύθραυστων οστών τους. Iδιαίτερα ασθενείς με γνωστή οστεοπόρωση στην Σπονδυλική Στήλη και   κύφωση θα πρέπει να αποφεύγουν κινήσεις κάμψης προς τα εμπρός του κορμού όπως σε άρση βαρών, σε προγράμματα πιλάτες ή γιόγκα και σε εργασίες στον κήπο. Επίσης, αυτοί οι ασθενείς ή ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα  πρέπει να αποφεύγουν άσκηση με μεγάλα φορτία όπως στο άθλημα του τέννις⁹. Ιδανικά, η άσκηση θα πρέπει να είναι τροποποιημένη σύμφωνα με τα ιδιαίτερα προβλήματα του ασθενούς και να περιλαμβάνει εξατομικευμένα προγράμματα σύμφωνα με τις δυνατότητες του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Wade SW, Strader C, Fitzpatrick LA, Anthony MS, O'Malley CD. Estimating prevalence of osteoporosis: examples from industrialized countries. Arch Osteoporos 2014;9:182.
2. Osteoporosis prevention, diagnosis, and therapy. Jama 2001;285(6):785-95.
3. Kelley GA, Kelley KS, Tran ZV. Resistance training and bone mineral density in women: a meta-analysis of controlled trials. Am J Phys Med Rehabil 2001;80(1):65-77.
4. Cummings SR, Melton LJ. Epidemiology and outcomes of osteoporotic fractures. Lancet 2002;359(9319):1761-7.
5. Yuan Y, Chen X, Zhang L, et al. The roles of exercise in bone remodeling and in prevention and treatment of osteoporosis. Prog Biophys Mol Biol 2016;122(2):122-30.
6. Black DM, Rosen CJ. Postmenopausal Osteoporosis. N Engl J Med 2016;374(21):2096-7.
7. Tong X, Chen X, Zhang S, et al. The Effect of Exercise on the Prevention of Osteoporosis and Bone Angiogenesis. Biomed Res Int 2019;2019:8171897.
8. Frost HM. Bone "mass" and the "mechanostat": a proposal. Anat Rec 1987;219(1):1-9.
9. Beck BR, Daly RM, Singh MA, Taaffe DR. Exercise and Sports Science Australia (ESSA) position statement on exercise prescription for the prevention and management of osteoporosis. J Sci Med Sport 2017;20(5):438-45.
10. Zhao R, Zhao M, Xu Z. The effects of differing resistance training modes on the preservation of bone mineral density in postmenopausal women: a meta-analysis. Osteoporos Int 2015;26(5):1605-18.
11. Evans EM, Racette SB, Van Pelt RE, Peterson LR, Villareal DT. Effects of soy protein isolate and moderate exercise on bone turnover and bone mineral density in postmenopausal women. Menopause 2007;14(3 Pt 1):481-8.
12. Yamazaki S, Ichimura S, Iwamoto J, Takeda T, Toyama Y. Effect of walking exercise on bone metabolism in postmenopausal women with osteopenia/osteoporosis. J Bone Miner Metab 2004;22(5):500-8.
13. Tyrovola JB. The "Mechanostat Theory" of Frost and the OPG/RANKL/RANK System. J Cell Biochem 2015;116(12):2724-9.
14. Chew CK, Clarke BL. Causes of low peak bone mass in women. Maturitas 2018;111:61-8.
15. Hernandez CJ, Beaupre GS, Carter DR. A theoretical analysis of the relative influences of peak BMD, age-related bone loss and menopause on the development of osteoporosis. Osteoporos Int 2003;14(10):843-7.
16. Troy KL, Mancuso ME, Butler TA, Johnson JE. Exercise Early and Often: Effects of Physical Activity and Exercise on Women's Bone Health. Int J Environ Res Public Health 2018;15(5).
17. Min SK, Oh T, Kim SH, et al. Position Statement: Exercise Guidelines to Increase Peak Bone Mass in Adolescents. J Bone Metab 2019;26(4):225-39.
18. Kelley G. Aerobic exercise and lumbar spine bone mineral density in postmenopausal women: a meta-analysis. J Am Geriatr Soc 1998;46(2):143-52.
19. Kelley GA. Aerobic exercise and bone density at the hip in postmenopausal women: a meta-analysis. Prev Med 1998;27(6):798-807.
20. Zehnacker CH, Bemis-Dougherty A. Effect of weighted exercises on bone mineral density in post menopausal women. A systematic review. J Geriatr Phys Ther 2007;30(2):79-88.
21. Brooke-Wavell K, Jones PR, Hardman AE, Tsuritan, Yamada Y. Commencing, continuing and stopping brisk walking: effects on bone mineral density, quantitative ultrasound of bone and markers of bone metabolism in postmenopausal women. Osteoporos Int 2001;12(7):581-7.
22. Feskanich D, Willett W, Colditz G. Walking exercise and leisure-time activity and risk of hip fracture in postmenopausal women. JAMA 2002;288:2300-6

For _Blog_3_2020