BLOG | Ογκολογία - Αιματολογία

Μαρία Χριστοπούλου, Παθολόγος

Ο καρκίνος του στομάχου (ή γαστρικός καρκίνος) παρουσιάζει έντονη επιδημιολογική διακύμανση. Για τις χώρες της Άπω Ανατολής παραμένει ο τρίτος σε σειρά συχνότητας καρκίνος, αλλά στο δυτικό κόσμο δεν είναι συχνός σε σχέση με άλλες κακοήθεις νεοπλασίες  και η συχνότητά του διαρκώς μειώνεται. Στην Ελλάδα αποτελεί το 3,3-3,9% όλων των κακοηθειών και στα δύο φύλα. Παρά το γεγονός ότι ο γαστρικός καρκίνος δεν είναι συχνός  στη Δύση, αποτελεί μια πολύ σοβαρή ασθένεια  διότι τα περισσότερα περιστατικά διαγιγνώσκονται σε προχωρημένο στάδιο όπου η πρόγνωση είναι εξαιρετικά πτωχή και μόλις ένα 30% όλων των ασθενών επιτυγχάνει επιβίωση για περισσότερο από μια πενταετία.

Περισσότερα από 90% των καρκίνων στομάχου προέρχονται από τους  αδένες του γαστρικού βλεννογόνου, οι οποίοι φυσιολογικά παράγουν τα γαστρικά υγρά τα οποία συμμετέχουν στη λειτουργία της πέψης. Άλλοι ιστοί που βρίσκονται στο στομάχι όπως ο μυϊκός ή ο λεμφικός ιστός μπορούν να δημιουργήσουν κακοήθεια, αλλά πολύ σπάνια.  Γι’ αυτό, όταν μιλάμε για καρκίνο στομάχου εννοούμε πρακτικά τα αδενοκαρκινώματα. Επίσης, συχνά μαζί με τον καρκίνο στομάχου εξετάζονται και καρκινώματα της κατώτερης (καρδιακής) μοίρας του οισοφάγου που επίσης προέρχονται από αδενικό ιστό (αδενοκαρκινώματα γαστροοισοφαγικής συμβολής).

Ο καρκίνος του στομάχου με βάση τους ιστολογικούς του χαρακτήρες διακρίνεται σε δύο κύριες κατηγορίες. Τον εντερικό και το διάχυτο τύπο. Επίσης, κατά τη διάγνωση σταδιοποιείται σε ένα από τα στάδια 0-IV ανάλογα με το βάθος που έχει διεισδύσει τοίχωμα του στομάχου, τη διήθηση ή όχι γειτονικών λεμφαδένων και την παρουσία ή όχι απομακρυσμένων μεταστάσεων. Ο γαστρικός καρκίνος χρειάζεται αρκετά χρόνια για ν’ αναπτυχθεί και προηγούνται χαρακτηριστικές προκαρκινωματώδεις αλλοιώσεις όπως η ατροφική γαστρίτιδα, η εντερική μεταπλασία και η ήπια ή σοβαρή δυσπλασία. Ένα ποσοστό περίπου 10% των ασθενών υπερεκφράζουν στον καρκινικό ιστό την πρωτεΐνη  HER2, η οποία έχει σημασία για την επιλογή της θεραπείας.

Επειδή λοιπόν η πρόγνωση είναι πτωχή, έχει πολύ μεγάλη αξία η πρόληψη της νόσου ή και η πρώιμη διάγνωση αν είναι δυνατόν. Μεταξύ των γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων  που έχουν διερευνηθεί θα αναφέρουμε αυτούς που έχουν αναγνωριστεί σαν παράγοντες κινδύνου.

Κληρονομικοί και γενετικοί παράγοντες: Ο κληρονομικός καρκίνος στομάχου είναι πολύ σπάνιος, αλλά έχουν αναφερθεί σποραδικά καρκινώματα με γονιδιακές αλλαγές (π.χ. πολυμορφισμός του γονιδίου IL-1β, του MUC1 κα). Σε οικογένειες που έχουν αναφερθεί 2-3 κρούσματα  ιδιαίτερα σε ηλικία κάτω των 50 θεωρείται ότι υπάρχει οικογενής προδιάθεση.

Λοίμωξη από το Ελικοβακτηρίδιο του Πυλωρού: Το Ελικοβακτηρίδιο του Πυλωρού είναι ένα βακτήριο το οποίο έχει αναγνωριστεί από τον ΠΟΥ από το 1994 σαν πρώτης τάξεως καρκινογόνο για το στομάχι. Το βακτηρίδιο αυτό αποικίζει το γαστρικό βλεννογόνο στο 50% των ανθρώπων και είναι δυνατόν σε κάποια άτομα να προκαλέσει καρκινογένεση τόσο επειδή  μετατρέπει το γενετικό υλικό των κυττάρων του στομάχου, όσο κι επειδή προκαλεί φλεγμονή. Πριν από την ανάπτυξη καρκίνου προκαλεί προκαρκινωματώδεις αλλοιώσεις στο γαστρικό βλεννογόνο (γαστρίτιδα και άλλες).  Μερικά στελέχη ελικοβακτηριδίου (cagA, vac A) είναι πιο επικίνδυνα για να προκαλέσουν κακοήθη εξαλλαγή. Η λοίμωξη με ελικοβακτηρίδιο συσχετίζεται περισσότερο με τον εντερικό τύπο  καρκίνου.

Διαιτητικοί παράγοντες : Σύμφωνα με το WCRF/AICR (Word Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research) η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών μπορεί να δρα προστατευτικά, ενώ η υπερκατανάλωση αλατισμένων τροφίμων, καπνιστών και κατεργασμένων κρεάτων πιθανόν αυξάνει τον κίνδυνο για γαστρικό καρκίνο. Τα τροφικά καρκινογόνα επιδρούν και στο γενετικό υλικό των κυττάρων του γαστρικού βλεννογόνου και προκαλούν βλάβη και φλεγμονή. Η κατανάλωση άλατος επιπλέον διευκολύνει τον αποικισμό από το Ελικοβακτηρίδιο του Πυλωρού και την ανάπτυξη των πιο επικίνδυνων στελεχών. Ένα πολύ σημαντικό συστατικό είναι τα νιτρικά των τροφών (κόκκινα, επεξεργασμένα ή συντηρημένα σε αλάτι κρέατα) τα οποία είναι μεταλλαξιογόνα. Τα κόκκινα κρέατα μεταξύ των άλλων περιέχουν και σίδηρο ο οποίος αυξάνει την παραγωγή ελευθέρων ριζών και το οξειδωτικό στρες.

Το κάπνισμα και η κατάχρηση αιθυλικής αλκοόλης αυξάνουν το ρίσκο για καρκίνο στομάχου, είτε υπάρχει λοίμωξη με το Ελικοβακτηρίδιο του Πυλωρού είτε όχι.  Επίσης, υπάρχει ένδειξη ότι η έκθεση σε ακτινοβολία, η έλλειψη άσκησης, η παχυσαρκία και η μεγάλη ηλικία σχετίζονται θετικά με το γαστρικό καρκίνο. Τέλος, πρόσφατες ενδείξεις ενοχοποιούν τον ιό Epstein Barr (ιός της λοιμώδους μονοπυρήνωσης) σαν υπεύθυνο για την καρκινογένεση στο στομάχι.

Η παρέμβαση στους προδιαθεσικούς  παράγοντες και η προσπάθεια πρώιμης διάγνωσης ώστε ο γαστρικός καρκίνος ν΄ αντιμετωπιστεί επιτυχώς, αποτελούν σήμερα τις μόνες αποτελεσματικές στρατηγικές εναντίον της νόσου. Όπως αναφέρθηκε ο καρκίνος στομάχου έχει γενικά κακή πρόγνωση, γιατί ένα μεγάλο ποσοστό όγκων είναι ανεγχείρητοι, ενώ η υποτροπή είναι συχνή  ακόμη και σε ριζική εξαίρεση του όγκου.  Τα ποσοστό 5ετούς επιβίωσης, για τη Δύση, στο στάδιο Ι είναι 60-80% και μέχρι το στάδιο ΙV πρακτικά μηδενίζεται. Στην Άπω Ανατολή η πρόγνωση είναι λίγο καλύτερη σε όλα τα στάδια, όχι μόνο γιατί ο πληθυσμός είναι διαφορετικός, αλλά και γιατί εφαρμόζεται συστηματικός έλεγχος  και βελτιωμένες τεχνικές.

Η θεραπεία εκρίζωσης του Ελικοβακτηριδίου του Πυλωρού με τα κατάλληλα αντιβιοτικά  μπορεί να αναστρέψει  κάποιες ιστολογικές αλλοιώσεις που προηγούνται του καρκίνου (π.χ. την εντερική μεταπλασία). Αρκετές μεγάλες μελέτες συμφωνούν ότι η θεραπεία εκρίζωσης μπορεί να μειώσει το ρίσκο καρκίνου κατά 35 % περίπου. Η εκρίζωση αυτή έχει νόημα πριν εγκατασταθούν μόνιμες ιστολογικές προκαρκινωματώδεις αλλοιώσεις, και γι’ αυτό πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν πιο νωρίς. Τα προγράμματα γενικού ελέγχου του πληθυσμού για Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού με σκοπό την εκρίζωση όπου αυτό βρεθεί, δεν έχουν ακόμη γενικευτεί  ούτε και στην  Άπω Ανατολή. Η παρουσία καρκίνου σε ασθενείς που δεν έχουν το Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, o μεγάλος πληθυσμός που πρέπει να ελεχθεί, η αντοχή στα αντιβιοτικά και το κόστος είναι μερικοί από τους λόγους.

Σχετικά με τη διατροφή, οι περισσότερες μελέτες σε διάφορους πληθυσμούς έχουν υποστηρίξει ότι η αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και ο περιορισμός της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων και άλατος μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη της νόσου. Η βιταμίνη C ενισχύει την άμυνα του γαστρικού βλεννογόνου και μειώνει το οξειδωτικό στρες. Προστατευτικό ρόλο ενδεχομένως έχει και το Σελήνιο. Στο πλαίσιο του τρόπου ζωής προ-φυλακτικά επιδρά η αποχή από το κάπνισμα και το αλκοόλ καθώς και η σωματική άσκηση.

Η παρακολούθηση με ενδοσκόπηση (γαστροσκόπηση) παραμένει μια πολύ αποτελεσματική  μέθοδος για την εντόπιση του γαστρικού καρκίνου σε πρώιμο στάδιο. Επειδή, μεταξύ της εμφάνισης προκαρκινωματωδών αλλοιώσεων και της ανάπτυξης του καρκίνου, μεσολαβεί διάστημα πολλών ετών, άτομα υψηλού κινδύνου για γαστρικό καρκίνο πρέπει να παρα-κολουθούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα, έως και κάθε 3 χρόνια. Νέες ειδικές ενδοσκοπικές τεχνικές είναι διαθέσιμες με μεγάλη ακρίβεια στην εντόπιση προκαρκινωματωδών βλαβών.

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Cheng XJ, Lin JC, Tu SP. Etiology and Prevention of Gastric cancer. Gastrointenstinal Tumors 2016;3:25-36
• Laird-Fick HS, Saini S, Hillard JR. Gastric adenocarcinoma: the role of Helicobacter pylori in pathogenesis and prevention efforts. Postgrad Med J. 2016 ;92(1090):471-7
• Kao CY, Sheu BS, Wu JJ. Helicobacter pylori infection: An overview of bacterial virulence factors and pathogenesis .Biomed J. 2016 ;39(1):14-23.
• Venerito M, Goni E, Malfertheiner P. Helicobacter pylori screening: options and challenges. Expert Rev Gastroenterol Hepatol. 2016;10(4):497-503. Κωδικός Υλικού: Gastric_Cancer_General/Article_01/02-2017

astric_Cancer_General/Article_03.2022