BLOG | Κατάθλιψη

Λιζέτα Βυζιργιαννάκη, ψυχίατρος – ψυχοθεραπεύτρια

Περιγραφές της νόσου της κατάθλιψης υπάρχουν από τότε, που άρχισε να καταγράφεται η ανθρώπινη ιστορία. Ο Ιπποκράτης την ονόμαζε μελαγχολία, γιατί πίστευε ότι ευθύνεται η επίδραση της «μαύρης χολής».

Τα βασικά συμπτώματα είναι συναίσθημα λύπης, θλίψης, άγχος, φόβος, αίσθημα ενοχής, θυμός, ανία, κόπωση, απελπισία, έντονος ψυχικός πόνος, απαισιοδοξία, ανηδονία (δεν αντλεί ο άνθρωπος ευχαρίστηση από τις δραστηριότητες που κάνει). Συνοδεύονται με διαταραχή στον ύπνο, δυσπεψία, δυσκοιλιότητα, διαταραχή όρεξης, ελάττωση ή αύξηση σωματικού βάρους, διαταραχή προσοχής και συγκέντρωσης, επιπτώσεις στις νοητικές διεργασίες, ψυχοκινητική διέγερση, απώλεια ενεργητικότητας, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, μείωση παραγωγικότητας, ερωτικής επιθυμίας, επιπροσθέτως στις γυναίκες μπορεί να εμφανιστεί αμηνόρροια.

Επικίνδυνες είναι οι τάσεις αυτοκαταστροφής και ο αυτοκτονικός ιδεασμός. Το άτομο ουσιαστικά στρέφει την επιθετικότητα προς τον ίδιο του τον εαυτό. Μερικές φορές μπορεί να υπάρχει πενία ιδεών και μεγάλη αδιαφορία για την ζωή. Μπορεί να εύχεται να φύγει από την ζωή. Είναι έντονες οι σκέψεις αναξιότητας και η αυτοκαταστροφική του τάση, καθώς μπορεί να υπάρχει ευχή επικείμενης καταστροφής ή η ύπαρξη τερματικής ασθένειας, που μπορούν να φτάσουν μέχρι παραληρητικές ιδέες και ρήξη με την πραγματικότητα, που να εκφράζεται με την ύπαρξη ψευδαισθήσεων. Το τέλος της ζωής «φαντάζει» στο καταθλιπτικό άτομο ως «λύτρωση» από τον έντονο ψυχικό πόνο, σαν ένα επεισοδιακό «φινάλε», χωρίς βέβαια αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Υπάρχει μία απόλαυση στην βίωση αυτού του έντονου ψυχικού πόνου αρκετές φορές υποσυνείδητα από τον θεραπευόμενο. Τις περισσότερες φορές ειδικά στα παιδικά χρόνια έχει βιώσει είτε μία μη αποδοχή από τον ένα ή και τους δύο γονείς, που τον γεμίζουν με αισθήματα αναξιότητας και ενοχής, είτε ότι είναι κάτι ξεχωριστό, μία ψεύτικη εικόνα του εαυτού, που συνήθως οφείλεται στο περιβάλλον του. Όταν γίνεται η ρήξη με την πραγματικότητα, μέσα από τις ψευδές αισθήσεις δημιουργείται ένας κόσμος, που εκεί μπορεί να είναι αποδεκτός.

Η σύγχρονη εποχή μας υπαγορεύει να είμαστε κάτι άλλο από αυτό που αληθινά είμαστε, αυτό ακριβώς ωθεί στην εμφάνιση της συγκεκριμένης νόσου. Ο σύγχρονος άνθρωπος πενθεί για αυτό που θα μπορούσε να είναι και οι συνθήκες της ζωής σήμερα καθώς και το περιβάλλον δεν του επιτρέπουν να είναι, αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα ποσοστά της κατάθλιψης να είναι υψηλά στις μέρες μας. Ο σύγχρονος άνθρωπος προσπαθεί να «έχει» από το να «είναι», αλλά από την μονομερή απόκτηση υλικών αγαθών και μόνο δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος. Αγκιστρώνεται από πράγματα που είναι καταδικασμένα να χαθούν και έτσι δημιουργείται ματαιότητα, χάνεται η αγάπη για τη ζωή. Ειδικά όταν φτάνει στο σημείο να χάνει και τα υλικά αγαθά που κάποτε είχε, νομίζει ότι «χάνει τον κόσμο». Σε ένα κόσμο ψευδών αξιών, προτύπων, δημιουργούνται οι ενοχές, η απαισιοδοξία και οι ψευδές αισθήσεις. Οι αισθήσεις είναι τα παράθυρα, με τα οποία αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, όταν δεν μπορεί να γίνει ανεκτή η πραγματικότητα, είτε λόγω πόνου, είτε λόγω φόβου, δημιουργείται η διαστρέβλωση της με τις ψευδαισθήσεις.

Ενδογενής και εξωγενής κατάθλιψη

Η κατάθλιψη διακρίνεται σε ενδογενή και εξωγενή, που αναφέρεται στην απουσία ή παρουσία αντικειμενικού εκλυτικού παράγοντα, όπως κάθε είδους απώλεια. Η ενδογενής κατάθλιψη χωρίς εμφανή εξωτερική αιτία, παρουσιάζει πρωινή πρώιμη έγερση, ανορεξία, απώλεια σωματικού βάρους, ημερήσια διακύμανση δυσφορικών συναισθημάτων και ισορροπημένο συναίσθημα μεταξύ των επεισοδίων. Συχνά υπάρχει επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό με μέλη, που νοσούν με συναισθηματικές διαταραχές. Στην εξωγενή κατάθλιψη, ο θεραπευόμενος έχει ενδείξεις προηγούμενης μακροχρόνιας δυσπροσαρμογής στις εξωτερικές καταστάσεις και υφίσταται κάποιο εξωτερικό αίτιο που προκάλεσε την εμφάνιση της νόσου.

Μία άλλη κατηγορία είναι η υποστροφική κατάθλιψη. Στην αγχώδη κατάθλιψη παρουσιάζεται άγχος, ταραγμένη συμπεριφορά και σοβαρή αϋπνία. Η διαταραχή συνδέεται στις γυναίκες με την απώλεια της αναπαραγωγικής ικανότητας, τη μοναξιά στην προχωρημένη ηλικία. Και στα δύο φύλα συσχετίζεται με την παύση της παραγωγικής ηλικίας στον εργασιακό χώρο, την απομάκρυνση από ανθρώπους και συνήθειες. Ένα άλλο σημαντικό πεδίο είναι ότι ο άνθρωπος έρχεται πιο κοντά στο θάνατο και κυρίως στην έννοια του θανάτου, αυτό τον γεμίζει με φόβο υποσυνείδητα. Χάνει αγαπημένα πρόσωπα, κοιτάζει την προηγούμενη ζωή του τι έχει καταφέρει, τι θα ήθελε να κάνει και δεν έκανε. Υπάρχει περίπτωση να έρχεται αντιμέτωπος με συνειδητοποιήσεις ή και με τον ίδιο του τον εαυτό, και να μην το αντέχει. Δεν υπάρχει αντικειμενική απόδειξη ότι οι ενδοκρινικές και μεταβολικές αλλαγές που χαρακτηρίζουν την ηλικία, παίζουν κάποιο σημαντικό ρόλο στη διαταραχή αυτή. Οι θεραπευόμενοι, που νοσούν από την διαταραχή αυτή, έχουν ψυχαναγκαστικό χαρακτήρα και δεν εμφανίζουν κυκλοθυμικές διακυμάνσεις.^{1, 2}

Πού οφείλεται η κατάθλιψη;

Διάφορες θεωρίες προσπαθούν να εξηγήσουν το γιατί της κατάθλιψης. Κατά την φαινομενολογία, η μελαγχολία αποδίδεται στην αδυναμία του ατόμου να δώσει νόημα στην ύπαρξη του. Στην θεωρία συμπεριφοράς κατά τον Μπάκ όταν κάποιος νοσεί από κατάθλιψη ξεκινάει από μία παθολογική εκτίμηση του εαυτού του, που του δημιουργεί αρνητικές προσδοκίες. Κατά την ψυχαναλυτική άποψη η μελαγχολία, σε αντίθεση με το πένθος, την κοινή δηλαδή συναισθηματική αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου αντικειμένου, οφείλεται σε εχθρικότητα που δημιουργείται μέσα στον άνθρωπο για τον ίδιο του τον εαυτό. Όπως μας περιγράφει ο Φρόυντ και ο Άμπραχαμ τα συναισθήματα που τρέφει ο άρρωστος για ένα αγαπημένο του πρόσωπο που χάθηκε αποσύρονται από αυτόν και ξαναγυρίζουν στον εαυτό του και μαζί τους η εικόνα του, που ενσωματώνεται μέσα στο εγώ και γίνεται ένα με το εγώ του. Αλλά η αγάπη και το μίσος συνυπάρχουν, μαζί με την καλή εικόνα του αγαπημένου του αντικειμένου ενσωματώνεται και μία μισητή, εχθρική, αποκρουστική εικόνα με την οποία ο ίδιος αρχίζει να ταυτίζεται. Μια τέτοια ταύτιση κάνει τον καταθλιπτικό θεραπευόμενο να απεχθάνεται τον εαυτό του, να τον οικτίρει και να τον μισεί.

Ο Μπίμπρινγκ και η Τζέικομπσον αναφέρουν ότι δεν είναι αναγκαίο να υπάρχει μία αντικειμενική απώλεια για να νοσήσει κάποιος με κατάθλιψη. Κάτι αρνητικό σε σχέση με τον ναρκισσισμό του, δηλαδή την αγάπη και την εκτίμηση, που τρέφει κάποιος για το άτομό του, μία απογοήτευση ή αποτυχία, που θα κλονίσει σοβαρά το συναίσθημά του.³

Πώς αντιμετωπίζεται η κατάθλιψη;

Η θεραπεία της κατάθλιψης γίνεται με φαρμακευτική αγωγή και σε περιπτώσεις, που ενδείκνυται μαζί με ψυχοθεραπεία. Τα αντικαταθλιπτικά που ενδείκνυνται είναι οι εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI), εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της νοραδρεναλίνης (SNRI), συνδυασμένοι αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης. Χρησιμοποιούνται επίσης αναστολείς της μονοαμινοοξειδάσης (ΜΑΟ), που αναστέλλουν τον μεταβολισμό της νοραδρεναλίνης και σεροτονίνης. Οι νεότεροι αναστολείς ΜΑΟ έχουν μία αναστρέψιμη και επιλεκτική ενέργεια στο ένζυμο ΜΑΟ – Α ⁴. Παλιότερα και πιο σπάνια πλέον χρησιμοποιούνται τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, τα οποία όμως έχουν παρενέργειες περισσότερες των νεότερων. Η επιλογή του κατάλληλου αντικαταθλιπτικού γίνεται βάσει του προφίλ του ασθενούς, των συνοδών ψυχικών και σωματικών νόσων, την λειτουργικότητά του καθώς και το επίπεδο της νοητικής του λειτουργίας. Επίσης, βοηθάει να γνωρίζει ο ψυχίατρος τα αντικαταθλιπτικά, που ο θεραπευόμενος έχει λάβει στο παρελθόν, χωρίς αυτό να αποτελεί περιοριστικό και καθοριστικό παράγοντα για την φαρμακευτική αγωγή, που θα του χορηγηθεί στην παρούσα φάση και στο παρόν καταθλιπτικό επεισόδιο, αλλά σαν έναν βοηθητικό πιθανόν παράγοντα.

Η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση είναι ένας επιπλέον τρόπος θεραπείας, που δρα ως συμπληρωματική της φαρμακοθεραπείας. Το πρώτο βήμα στη θεραπεία είναι η εγκαθίδρυση μίας θεραπευτικής συμμαχίας. Για να αναπτυχθεί η απαραίτητη συναισθηματική επικοινωνία, ο θεραπευτής θα πρέπει να ακούει και να ενσυναισθάνεται τον ασθενή. Ο ιατρός χρειάζεται να εκφράζει την κατανόηση του, ότι πραγματικά συντρέχουν λόγοι να είναι ο ασθενής σε κατάθλιψη. Να μπορεί να ενσυναισθάνεται την οδύνη των συναισθημάτων της κατάθλιψης, καθώς και να επιστρατεύουν τη βοήθεια του ασθενούς σε μία διερεύνηση των βαθύτερων αιτιών της.

Ειδικά η ψυχοδυναμικού τύπου ψυχοθεραπεία βασίζεται στην μεταβίβαση και αντιμεταβίβαση, με αποτέλεσμα κατά το πλαίσιο της ψυχοθεραπείας να αναδύονται γεγονότα, συγκρούσεις του θεραπευόμενου, που είχε στις πρώιμες σχέσεις του. Είναι σημαντικό ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής να δρα υποστηρικτικά, ειδικά στα πρώτα στάδια της ψυχοθεραπείας και εν συνεχεία, να ωθήσει τον ασθενή να σκεφτεί και να ανακαλύψει νέους τρόπους να ζει. Με τους όρους του Bibring (1953), είτε θα πρέπει να μετριαστούν αρκετά οι εξιδανικευμένες φιλοδοξίες, ώστε να είναι πραγματοποιήσιμες, είτε θα πρέπει να εγκαταλειφθούν και να αντικατασταθούν από άλλους στόχους και σκοπούς. Ο θεραπευόμενος γίνεται ενεργός συνεργάτης σε μία ψυχολογική διεργασία σκέψης και κατανόησης ⁵.

Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή εάν ο ασθενής είναι αυτοκτονικός και είτε έχει ενεργό αυτοκτονικό ιδεασμό, είτε έχει προβεί σε πράξη. Αυτό πρέπει να το λαμβάνουμε υπόψη μας από την αρχή της εξέτασης ενός καταθλιπτικού ασθενή και να το διερευνάμε. Μέσα από τις συνεντεύξεις χρειάζεται να αναγνωρίσουμε εάν όντως υφίσταται ενεργός αυτοκτονικός ιδεασμός, που έχει την έναρξή του σύντονα με το καταθλιπτικό επεισόδιο. Αν ο ασθενής έχει οργανώσει σχέδιο και έχει προβεί σε κινήσεις, που να τον οδηγούν σε επιθετικότητα προς τον εαυτό. Σε περίπτωση, που υπάρχει κίνδυνος επικείμενης αυτοκτονίας, χρειάζεται ο ασθενής να λάβει οπωσδήποτε φαρμακευτική αγωγή και να σκεφτούμε το ενδεχόμενο της νοσηλείας. Σε αυτήν την περίπτωση η ψυχοθεραπεία δρα συμπληρωματικά και μόνο και όχι ως πρωτεύουσα θεραπεία.

Η σύγχρονη εποχή της εξιδανίκευσης της μετριότητας, της αβεβαιότητας για το αύριο, της απομάκρυνσης του ανθρώπου από το στοιχείο του ανθρωπισμού και της αγάπης, καθώς και της μηχανοποίησης, που οδηγεί ο σύγχρονος τρόπος ζωής, ωθεί τον άνθρωπο στο να πενθεί την χαμένη του ταυτότητα, που δεν του δίνεται η δυνατότητα να ανακαλύψει ποιος είναι αληθινά. Όλα αυτά οδηγούν στην αυξημένη εμφάνιση της νόσου της κατάθλιψης. Εάν ο άνθρωπος αρχίσει να ανακαλύπτει την αληθινή του ταυτότητα, βάζει περισσότερη αγάπη προς τον εαυτό του, τους συνανθρώπους του καθώς και στις δράσεις του, τότε σιγά σιγά τα ποσοστά της κατάθλιψης υπάρχει περίπτωση να αρχίσουν να μειώνονται.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. "Ψυχιατρική" των Kaplan and Sadock' s, Εκδόσεις «Παρισιάνου».
2. «Εισαγωγή στην ψυχιατρική» Π. Χαρτοκόλλης, εκδόσεις Θεμέλιο, κεφ. Συναισθηματικές διαταραχές.
3. «Εισαγωγή στην ψυχιατρική» Π. Χαρτοκόλλης, εκδόσεις Θεμέλιο, κεφ. Συναισθηματικές διαταραχές.
4. «Ψυχιατρική», Tolle – Windgassen (επιμέλεια ελληνικής έκδοσης Ν. Τζαβάρας, Γ. Βαρτζόπουλος, Ε. Βαικούση), εκδόσεις Παρισιάνου Α.Ε, κεφ. Σωματοθεραπεία, Αντικαταθλιπτικά.
5. «Η ψυχοδυναμική Ψυχιατρική στην κλινική πράξη», Glen O. Gabbard, M.D., εκδόσεις Βήτα, κεφ. Συναισθηματικές διαταραχές, θεραπευτικές αρχές κατάθλιψης.

1ART ZAD 05_2022